به فارسی «ترنجبین»، «ترانگبین» و «ترنگبین» گفته می شود و در حقیقت ترنجبین معرب ترنگبین است که در فارسی معمول می باشد. به فرانسوی Manna of hedysarum و به عربی «ترنجبین» نامند. ماده ای است شیرین از مَنّها که به صورت شبنم روی گیاه حاج یا خارشتر یا خازبز می نشیند.
فواید ترنجبین
به طور کلی ملیّن و مسهل صفرا بوده و در مورد سرفه، درد سینه، تسکین عطش و تبهای گرم از شیرخشت لطیف تر و مؤثرتر است. با آب پنیر برای اخراج اخلاط سوخته و با ماءالشعیر برای دفع اخلاط گرم و مخلوط با کره برای باز کردن ادرار در مواردی که ترشح ادرار بند می آید و مداومت در مصرف آن با شیر تازه برای تحریک قوه باه مفید است. برای این کار باید 30 گرم آن را با 200 گرم شیر تازه هر بار بیاشامند. اگر ترنجبین با آب زیره خورده شود برای دفع صدای شکم که با تب خفیفی توأم باشد، نافع است. خوردن ترنجبین برای بیماران مبتلا به حصبه، اسهال خونی، بواسیر و خون ادراری و آبله جایز نیست. در مورد بیمارانی که مبتلا به آبله هستند ابوعلی سینا برای لینت مزاج تمرهندی را توصیه می نماید و اگر به تنهایی اثر نبخشد معتقد است که قدری شیرخشت به آن اضافه شود و به هر حال توصیه این است که از خوردن ترنجبین احتراز شود. ترنجبین برای طحال و اشخاص گرم مزاج مضر است. برای تهیه آب ترنجبین مقدار لازم ترنجبین را در آب جوش می ریزند تا حل شود و آب صاف روی آن آماده خوردن است. اگر صبح ناشتا خورده شود مؤثرتر است. مقدار خوراک آن 35-12 گرم است و جانشین آن از نظر دارویی شیرخشت است.
ترکیبات ترنجبین
ترنجبین حاوی ترکیبات قندی مختلفی چون گلوکز و فروکتوز، ساکاروز و تری ساکارید است که به راحتی در آب حل می‌شود.
منبع جغرافیایی ترنجبین
گیاه خارشتر درختچه یا بوته خاری است از خانواده بقولات که در بیابانها و دشتهای کم ارتفاع ایران مانند خراسان، تبریز، زرند، اطراف قم و بوشهر به طور خودرو فراوان دیده می شود. در فصل گرمای زیاد و در اواخر تابستان روی برگها و شاخه های این گیاه قطرات ترنجبین شبها ظاهر می شود و روستاییان محل صبحهای خیلی زود قبل از طلوع آفتاب آن را جمع آوری می نمایند. معمولاً در مناطقی که این گیاه ترنجبین نمی دهد به مصرف تعلیف دام، شتر و بز می رسد. به همین جهت این گیاه به خارشتر و یا خاربز معروف شده است. البته در مناطقی که این گیاه ترنجبین می دهد نیز شتر و بز خیلی دوست دارند از آن تعلیف شوند و پروار هم می شوند سابقاً مرسوم بود از ترنجبین در خراسان و یزد در کارخانجات ساده قندگیری به طور سنتی قند می گرفتند ولی بعدها چون فروش ترنجبین ازنظر دارویی بازار بهتری پیدا کرد فقط به عنوان دارو می فروشند. پراکندگی : در ارتفاعات کوهستانی استان یزد(شیرکوه، ده بالا، طزرجان ، ندوشن) ، کوه بازرگان2050- 2350 متر- ارتفاعات شیرکوه تا ارتفاعات دره نازی و کوه پشت باغ 2000 متربه بالا باقی آباد، طزرجان ، بنادک تا کوه نر، کوه گلوبادام ، نزدیک شیرکوه 1800- 2200
مضرات ترنجبین
به نقل از سایت رسمی دکتر روازاده خوردن ترنجبین برای بیماران مبتلا به حصبه، اسهال خونی، بواسیر و خون ادراری و آبله جایز نیست.
طبیعت ترنجبین
ترنجبین طبق نظر حکمای طب سنتی کمی گرم ولی در عین حال تر است.
طرز استفاده ترنجبین
قسمت های مورد استفاده: سرشاخه های گلداروبرگ. مصارف محلی: طبیعت گرم و خشک ،بادشکن، براف کننده گاز روده و دل درد. خواص دارویی:دانه گرده این گیاه می توان در بررسی های پزشکی جهت مشخص کردن و تست آلژی ، تهیه واکسن ضد آلرژی ناشی دانه گرده آنها به کار برد. به دلیل وجود سانتونین خاصیت ضد انگلی داشته و در ساختن داروهای ضد کرم بیشتر کشورها از جمله آلمان مورد استفاده قرارمی گیرد. درمنه کوهی باعث کاهش میزان قند در ادرار می شود ازاین رو برای مبتلایان به مرض قند مفید می باشد. مرهمی از برگ و گلهای گیاه جهت درمان گری و ریزش مو مفید می باشد. نیز درموقع عقرب زدن اگرروی محل گزش قراردهند مؤثرو مفید است. جهت درمان ناراحتی های کلیوی و کم کاری کبد و دفع سنگ کلیه مصرف می شود. خواص مهم دارویی و مصارف گیاه: ترنجبین در طبابتهای ایرانی مصرف فراوان داشته و بعنوان ملین بکارمی رود. ضمناً برای شیرین کردن داروها به کار می رود. جوشانده آن معرق است. مالیدن روغن برگهای آن برای رماتیسم خیلی نافع است و گلهای آن برای بواسیر مفید است. عرق گیاه که ترنجبین اگرمدتی با ملایمت خورده شود برای سنگ کلیه و مثانه تا حدودی موثراست.
